استفاده از یک خانه بسیار قدیمی، بدون بازسازی آن امکان‌پذیر نخواهد بود. در کشورهای اروپایی، گاه می‌توان خانه‌هایی با قدمت چند صدسال پیدا کرد که هنوز هم کارکرد مسکونی داشته و افرادی در آن زندگی می‌کنند. این موضوع که به حفظ بافت فرهنگی و هویت شهرها منجر می‌شود، به مدد بازسازی خانه اتفاق می‌افتد. در کشور ما کمتر شاهد چنین خانه‌هایی هستیم. بااین‌حال، هنوز هم می‌توان خانه‌هایی با قدمت حدود 100 سال را در شهرهای مختلف پیدا کرد که با بازسازی، می‌توان مجددا از آن‌ها استفاده کرد.
در کنار بازسازی خانه های قدیمی، بحث مرمت آثار باستانی نیز مطرح می‌شود. آثار باستانی به‌قصد نگهداری و تبدیل‌شدن به مکانی گردشگری و با تکنیک‌های مختلف، مرمت می‌شوند. در این مقاله، هردوی این موضوعات را مرور کرده و نکاتی را درباره هرکدام خواهیم گفت. درصورتی‌که به دنبال بازسازی یا مرمت یک مکان قدیمی هستید، این مقاله میتواند به شما کمک کند.
مراحل بازسازی خانه قدیمی
خانه‌های قدیمی، بسته به اینکه تا چه میزان فرسوده هستند به درجات مختلفی از تعمیرات و بازسازی نیاز دارند. در این راستا از دو اصطلاح بازسازی و نوسازی استفاده می‌شود. نوسازی، شامل اقداماتی است که بیشتر مربوط به‌ظاهر ساختمان، مانند نماکاری و نقاشی است اما بازسازی، اقدامات اساسی‌تری مانند تعویض زیرساخت‌ها را شامل می‌شود. بازسازی خانه های قدیمی، شامل هر دوی این فرآیند هاست.
بازرسی خانه
اولین قدم در بازسازی خانه های قدیمی، بازرسی و تهیه یک گزارش از وضعیت آنهاست. برای این منظور، مشخص کنید که کدام بخش‌های خانه به چه سطحی از تعمیرات نیاز دارند. همچنین، انتظارات خود را متناسب با نوع کاربری خانه تعیین کنید. یک خانه قدیمی میتواند به مقاصدی مانند تبدیل‌شدن به یک مکان مسکونی، تجاری، اقامتی و غیره بازسازی شود.
پیدا کردن پیمانکار
بازسازی خانه های واقع‌شده در مناطق با بافت فرسوده، نیازمند دانش فنی و تخصصی است. برای این منظور حتما از تیم‌هایی استفاده کنید که سابقه کار موفق در این مناطق را دارند. در غیر این صورت، ممکن است به بنا آسیب‌رسیده یا در طول زمان، خسارت‌هایی به بار بیاید. با مشورت پیمانکار، بودجه، نیروی انسانی مورد نیاز و زمانبندی انجام این کار را تعیین کنید.
شروع بازسازی خانه
بازسازی خانه های قدیمی، به‌طور خلاصه در مراحل زیر انجام می‌شود:
- نصب تجهیزات ایمنی مناسب برای بازسازی داخلی و نما
- برداشتن تمام تجهیزات داخلی خانه مانند کابینت، درب و پنجره‌ها
- تخریب کاشی و سرامیک‌های کف با استفاده از ابزار تخصصی تخریب
- برداشتن دیوارها. در برخی پروژه‌های بازسازی خانه، باید برخی دیوارهای باربر نیز تخریب شوند که نیاز به تخصص فوق‌العاده بالا و استفاده از سازه‌های مخصوص این کار دارد.
- تعویض لوله‌ها و تأسیسات داخلی بنا، مانند لوله‌کشی‌های آب، تأسیسات گرمایشی و سرمایشی و سیم‌کشی برق
- سیمان‌کاری کف و دیوارها
- عایق‌بندی دیوارها و سقف، از نظر حرارتی و صوتی
- نصب درب و پنجره‌های جدید با رعایت اصول عایق‌بندی
- تکمیل دیوارها با گچ کاری، سقف کاذب و دیگر سازه‌های تزیینی و رنگ‌آمیزی آن‌ها
- بازسازی نما. معمولا شهرداری‌ها در مناطق با بافت سنتی، قوانین خاصی برای بازسازی نما دارند که پیش از بازسازی خانه ، باید از آن‌ها مطلع باشید.
- نصب تجهیزات وسایل گرمایشی و سرمایشی
- نصب تجهیزات الکتریکی مانند کلید، پریز، لامپ‌های روشنایی و غیره
- نصب کفپوش. در بازسازی خانه های قدیمی، کاشی یکی از متناسب‌ترین مصالح برای بازسازی محسوب می‌شود. بااین‌حال، نصب پارکت، سنگ و سرامیک نیز معمول است.
- نصب تجهیزات داخلی، مانند کابینت‌ها، تجهیزات سرویس بهداشتی، شیرآلات، سینک و غیره
- انجام اقدامات تزئینی نهایی
- نظافت خانه
علاوه بر نما و قسمت‌های داخلی، بازسازی پشت‌بام یکی از مهمترین اقداماتی است که باید در بازسازی خانه های قدیمی، موردتوجه قرار بگیرد. این کار میتواند، پیش یا پس از بازسازی داخل خانه انجام شود. بازسازی پشت‌بام، شامل برطرف کردن معایب ساختاری موجود و عایق‌بندی است. ایزوگام و قیرگونی، مرسوم‌ترین پوشش‌هایی هستند که برای عایق‌بندی پشت‌بام به کار می‌روند. همچنین، کلاهک‌های خروج دود و گاز و ناودان‌ها نیز باید هدف تعمیر یا تعویض قرار بگیرند.
مرمت آثار باستانی
درصورتی‌که عمر خانه از حد مشخصی بالاتر باشد و یا بافت و معماری آن، ارزش تاریخی و زیبایی شناسانه قابل‌توجهی داشته باشد، به‌جای بازسازی خانه ، وارد فاز مرمت آن خواهیم شد. این مکان‌ها عمدتا در دسته آثار باستانی جای گرفته و معمولا به مقاصد گردشگری، هدف مرمت قرار می‌گیرند.
بنا بر منشور بین‌المللی حفاظت و مرمت بناها و محوطه‌های تاریخی، مداخلات در آثار باستانی باید با استفاده از جدیدترین تکنیک‌ها و تکنولوژی‌های روز و تلفیق آن‌ها با روش‌های سنتی متناسب با بافت بنا، صورت بپذیرد. تنها در این صورت است که به‌طور مثال، بازسازی خانه ای باستانی، سبب احیای روح تاریخی و هنر به‌کاررفته شده در ساخت آن می‌شود.
انواع مرمت آثار باستانی
جدای از مرمت‌هایی که در سایت‌های حفاری آثار باستانی اتفاق می‌افتد، ابنیه تاریخی را با رویکردهای مختلفی مرمت می‌کنند. به‌طور مثال، یک خانه تاریخی میتواند، به سه صورت زیر، مرمت شود:
- بهسازی خانه
- نوسازی خانه
- بازسازی خانه
در عملیات بهسازی، اقداماتی در جهت بهبود وضعیت ظاهری بنا و با هدف حمایت از ساختار و پیشگیری از تخریب آن، انجام می‌شود. در عملیات نوسازی، بخش‌های ظاهری بنا که از بین رفته‌اند با مطالعات زیبایی شناسانه و با هدف هرچه نزدیک‌تر شدن به‌ظاهر بنا پیش از تخریب، نوسازی می‌شود. در بازسازی، نیز عملیات وسیع‌تری مانند بنایی مجدد انجام می‌شود.
مرمت نمای آثار باستانی
جدای از اقدامات تخصصی حفاظتی و بازسازی‌های عمیق، یکی از معمول‌ترین و مهمترین اقداماتی که در مرمت آثار باستانی انجام می‌شود، مرمت نمای آنهاست. به‌طور مثال، در مرمت و بازسازی خانه های تاریخی با سطوح تکه‌تکه شده و شکاف‌هایی در نما مواجه می‌شویم که باید با ملات جدید و مخصوص، پر شوند. پیش از آن اما لازم است که آلودگی‌های ایجادشده مانند انواع رسوبات از روی سطح، با صرف دقت فراوان، برداشته شود.
در برخی نماهای ساخته‌شده از سنگ، مانند مرمر، شاهد رسوبات نمکی هستیم که باید به‌دقت تراشیده شود. برای این کار از محلول‌های خاصی مانند آهک و کربنات کلسیم استفاده می‌شود. برای تمیز کردن سطوح نیز از محلول‌های خاص، مانند هیدروژن پراکسید و آب یونیزه شده استفاده می‌شود. پس‌ازآن با استفاده از دوغاب‌های مخصوص، شکاف‌های ایجادشده، پر می‌شوند. در مورد بناهای بسیار حساس، استفاده از دستگاه‌های اشعه IR و UV برای پاک‌سازی شکاف‌ها و سطوح از آلودگی نیز مرسوم است.
سخن آخر
بازسازی خانه و مرمت آثار تاریخی با اهداف مختلفی انجام می‌شود. خانه‌های با عمر زیر 100 سال را می‌توان به‌منظور سکونت مجدد نیز بازسازی کرد. بااین‌حال، این کار بیشتر با اهداف تجاری و گردشگری انجام می‌شود. در بازسازی یک خانه قدیمی، دو فاز نوسازی و بازسازی وجود دارد که ابتدا باید از بازسازی شروع کرد. بازسازی خانه، شامل اقدامات زیرساختی و تعمیراتی اساسی‌تر، مانند تعویض تأسیسات، عایق‌بندی و تقویت استحکام خانه است. پس‌ازآن، با اقداماتی نظیر نقاشی و نماکاری، نوسازی خانه انجام می‌شود.
در کنار بازسازی خانه های قدیمی، بحث مرمت آثار تاریخی نیز مطرح می‌شود که بیشتر مربوط به بناهای قدیمی‌تر با عمر بیش از 100 سال می‌شود. در مرمت آثار تاریخی، اقدامات مختلفی برای حفاظت، بازسازی، بهسازی و ترمیم نمای بنا با تلفیقی از تکنیک‌های روز و روش‌های سنتی، انجام می‌شود.
بازسازی خانه های قدیمی و مرمت آثار باستانی
